Συμμετοχικός Προϋπολογισμός - Ιδέες και Προτάσεις

Παραθέτω κείμενο που, με μικρή διαφοροποίηση, έχει αναρτηθεί στο http://www.openbudget.gr/:

-------------

Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός (ΣΠ) εξ’ ορισμού στοχεύει στη διαφάνεια των πράξεων του Δημοσίου, τη λογοδοσία του Δημοσίου απέναντι στον πολίτη, τη συμμετοχή του πολίτη στις αποφάσεις. Από την άλλη πλευρά, ο ΣΠ εμπλέκει ένα μεγάλο αριθμό πηγών δράσης και παραγωγής δεδομένων, οι οποίες δεν έχουν την κουλτούρα της διαλειτουργικότητας και της ανταλλαγής πληροφορίας. Άρα, είναι προφανές ότι αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση στον τομέα της Ανοικτής Διακυβέρνησης (open government) και, ως τέτοια, πρέπει να αντιμετωπιστεί.

Οι διαστάσεις του εγχειρήματος της υλοποίησης και παρακολούθησης ΣΠ είναι πολύπλευρες και, μάλιστα, η πολυπλοκότητά τους κλιμακώνεται ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής, που μπορεί να είναι το εθνικό επίπεδο (Κρατικός Προϋπολογισμός), τοπικό επίπεδο (προϋπολογισμός ενός δήμου/κοινότητας) ή επίπεδο οργανισμού (ένα ΝΠΔΔ, π.χ. Πανεπιστήμιο).

Ενδεικτικά, μπορούμε να σημειώσουμε τα εξής:

• Πολλαπλότητα πηγών και προορισμών – Τα (προβλεπόμενα) έσοδα του κράτους/δήμου/οργανισμού προέρχονται από πολλές πηγές. Αντίστοιχα, τα (προβλεπόμενα) έξοδα δρομολογούνται προς πολλούς προορισμούς.
• Κωδικοποίηση – Οι κωδικοί, τόσο των εσόδων όσο και των εξόδων, συνήθως ακολουθούν ad hoc μορφή και δεν στηρίζονται σε κάποια ιεραρχία (ή, καλύτερα, οντολογία).
• Γεωγραφική και χρονική διάσταση - Σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. κρατικός προϋπολογισμός), σοβαρό ρόλο παίζει η χωρική / γεωγραφική διάσταση (περιφέρειες, νομοί κοκ.) ενώ πάντοτε (σε οποιοδήποτε προϋπολογισμό) εμπλέκται και η χρονική διάσταση (σε επίπεδο μήνα, τριμήνου κοκ.)
• Παρακολούθηση προϋπολογισμού - Προϋπολογισμός χωρίς παρακολούθηση της εκτέλεσής του είναι κενό γράμμα. Άρα, τα πραγματικά έσοδα / έξοδα πρέπει να καταγράφονται όσο το δυνατό πιο πιστά και όσο πιο κοντά γίνεται σε πραγματικό χρόνο.
• Εμφάνιση και ανάλυση στοιχείων – Η παρακολούθηση του προϋπολογισμού αποτελεί ουσιαστικά ανάλυση και ‘δεύτερη ανάγνωση’ των πραγματικών εσόδων / εξόδων. Αυτή η ανάλυση μπορεί να είναι σε διαφορετικά επίπεδα, από πολύ αφαιρετικό (για αποφάσεις στρατηγικού επιπέδου) μέχρι πολύ λεπτομερές (για στατιστική επεξεργασία και ανάλυση).

Στη συνέχεια επιχειρείται μια πιο αναλυτική περιγραφή των διαστάσεων του εγχειρήματος του ΣΠ και κάποιες προτάσεις:

1. Πολλαπλότητα πηγών και προορισμών

Το πρόβλημα: Το μεγάλο πλήθος πηγών (εσόδων) και προορισμών (εξόδων) καθιστά τεχνικά το ΣΠ ένα πληροφοριακό σύστημα (ΠΣ), η επιτυχία του οποίου στηρίζεται στην αρμονική συνεργασία του με άλλα συστήματα επιμέρους τομέων (για τον κρατικό προϋπολογισμό, τέτοια ΠΣ είναι το taxis, τα ΠΣ νοσοκομείων κλπ.).

Προτάσεις: (α) Σε πρώτο χρόνο, ‘χαρτογράφηση’ του συνόλου των πληροφοριακών ΠΣ που μπορούν να συνεισφέρουν με στοιχεία στο σύστημα του ΣΠ και καταγραφή των ροών εισόδου / εξόδου στο ΣΠ. (β) Σε δεύτερο χρόνο, επίτευξη διαλειτουργικότητας (interoperability) μεταξύ των συστημάτων, ώστε να γίνεται αυτόματα η ανταλλαγή της απαρίτητης πληροφορίας.

2. Κωδικοποίηση

Το πρόβλημα: Τόσο τα έσοδα όσο και τα έξοδα που εμπλέκονται στο ΣΠ είναι κωδικοποιημένα χωρίς ενιαίο τρόπο (ο οποίος κι αν ακόμη υπάρχει, εύκολα καταστρατηγείται). Σε ένα ΠΣ, κακή κωδικοποίηση σημαίνει φτωχή λειτουργικότητα και αποδοτικότητα.

Προτάσεις: (α) Σε πρώτο χρόνο, καταγραφή των επιμέρους κωδικοποιήσεων και προσπάθεια απεικόνισής τους σε ένα κοινό σύστημα. (β) Σε δεύτερο χρόνο, σύνταξη μιας οντολογίας (πρακτικά, μιας πλούσιας ιεραρχίας) που θα αποτελεί το ενιαίο σύστημα κωδικοποίησης.

3. Γεωγραφική και χρονική διάσταση

Το πρόβλημα: Εκ των πραγμάτων, ο ΣΠ είναι κατακερματισμένος χωρικά και χρονικά. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο ΣΠ ‘σπάει’ σε πολλούς ‘μικρούς’ ΣΠ, που ο καθένας προχωρά με το δικό του ρυθμό.

Προτάσεις: (α) Εξ΄ αρχής, σχεδίαση του ΣΠ με ξεκάθαρη τη γεωγραφική (π.χ. για τον κρατικό προϋπολογισμό, σε επίπεδο περιφερειών) και τη χρονική (π.χ. σε επίπεδο τριμήνου) διάσταση. (β) Πρόβλεψη ώστε η ενδεχόμενη καθυστέρηση στην παρακολούθηση ενός ‘μικρού’ ΣΠ (π.χ. λόγω έλλειψης πληροφορίας) να μην αποτελεί τροχοπέδη για το συνολικό ΣΠ.

4. Παρακολούθηση προϋπολογισμού

Το πρόβλημα: Η απόκλιση από τον αρχικό προϋπολογισμό (σε οποιοδήποτε επίπεδο, γεωγραφικό, χρονικό, συγκεκριμένου κωδικού, κοκ.) πρέπει να γίνεται αντιληπτή το συντομότερο δυνατό, ώστε να υπάρχει χρόνος για ενέργειες ανάκαμψης.

Προτάσεις: Το πρόβλημα δεν είναι αυτόνομο, αλλά αποτελεί συνδυασμό των ανωτέρω προβλημάτων 1-2. Η επίλυση των παραπάνω θα δώσει λύση και στο συγκεκριμένο. Η διαλειτουργικότητα εδώ είναι λέξη-κλειδί. Για παράδειγμα, για τον κρατικό προϋπολογισμό, είναι απαραίτητη η ενσωμάτωση ή τουλάχιστον η online σύνδεση του συστήματος του ΣΠ με αυτό του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους ώστε το πρώτο να λαμβάνει άμεσα γνώση των σχετικών κινήσεων του δεύτερου.

5. Εμφάνιση και ανάλυση στοιχείων

Το πρόβλημα: Διαφορετικοί χρήστες του ΣΠ έχουν ανάγκη διαφορετικής αντιμετώπισης (personalization).

Προτάσεις: Η εμφάνιση και ανάλυση των στοιχείων του ΣΠ μπορεί να γίνει σε πολλά επίπεδα, ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες των χρηστών του. Για παράδειγμα, ο απλός πολίτης θέλει να βλέπει «πού πηγαίνουν τα χρήματά του» (σε πρώτη φάση, γιατί σε επόμενη φάση θα πρέπει να του δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής στις αποφάσεις, όπως ορίζει ο πραγματικός ΣΠ). Από την άλλη πλευρά, ένας αναλυτής των οικονομικών στοιχείων θα πρέπει να έχει στη διάθεσή του όλα τα στοιχεία, ώστε να κάνει πολυδιάστατη ανάλυση (ως προς τη χωρική διάσταση, τη χρονική διάσταση, ανά κωδικό, ανά φορέα κοκ.). Τέλος, σε πολύ αφαιρετικό επίπεδο, ο πολιτικός επικεφαλής θα θέλει να έχει συνοπτική πληροφόρηση σε μορφή KPI’s (Key Performance Indicators – ως ποσοστό απόκλισης της πραγματικής κατάστασης από ένα προκαθορισμένο στόχο) για τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Το ίδιο όμως χρειάζεται και ένας εκπρόσωπος των ΜΜΕ για τις ανάγκες τις ενημέρωσης.

Συμπερασματικά, το εγχείρημα της υλοποίησης και παρακολούθησης Συμμετοχικού Προϋπολογισμού (ΣΠ) τόσο σε Εθνικό επίπεδο (με αφετηρία τον κρατικό προϋπολογισμό 2010) όσο και σε τοπικό ή σε επίπεδο οργανισμού, αποτελεί πρόκληση στον τομέα της Ανοικτής Διακυβέρνησης. Στην πορεία υλοποίησής του θα επηρεάσει και θα βελτιώσει πολλές δομές της κρατικής γραφειοκρατείας. Άρα, είναι ένα ‘στοίχημα’ που πρέπει να κερδηθεί !

Τροφή για σκέψη:

• Η (σε εμβρυακή ακόμη μορφή) ελληνική εμπειρία: Open Budget - Συμμετοχικός Προϋπολογισμός (http://www.openbudget.gr/)
• Η διεθνής εμπειρία: Open Budget Initiative (http://www.openbudgetindex.org/) με στοιχεία για κάθε κράτος που έχει υιοθετήσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στοιχεία ΣΠ (δείτε και το σχετικό χάρτη: www.openbudgetindex.org/worldMap)

ΓΘ - 04 Ιαν. 10